طبق اعلام وزارت آموزش‌و‌پرورش کار هدايت تحصيلي دانش‌آموزان براساس چند مؤلفه انجام مي‌شود که عبارتند از نظر والدين با 5 امتياز، نظر مشاوران مدارس با 10 امتياز، نتايج آزمون‌هاي استعداد سنجي با 30 امتياز، نمرات تحصيلي دانش‌آموز با 35 امتياز و نظر معلمان 10 امتياز و نظر دانش‌آموز 10 امتياز.

مطابق با آيين‌نامه جديد هدايت تحصيلي ديگر همانند گذشته نمرات تحصيلي ملاک اصلي انتخاب رشته دانش‌آموزان نيست بلکه آزمون‌هاي سنجش استعداد و رغبت و نظر مشاوران مدارس نيز سهم به سزايي دارد.اما روش جديد آموزش‌وپرورش براي انتخاب رشته با انتقادات بسياري از سوي خانواده‌ها مواجه شده است به گونه‌اي که برخي دانش‌آموزان با معدل بالاي 19 از راه يافتن به رشته تجربي و رياضي بازمانده اند و به آنها رشته انساني پيشنهاد شده است و در برخي موارد نيز دانش‌آموز به رشته‌هاي فني و حرفه‌اي و کاردانش هدايت مي‌شود.

اين رويه منجر به شکل‌گيري اعتراضاتي از سوي دانش‌آموزان و خانواده‌ها در نقاط مختلف کشور شده است و همين اعتراضات منجر به تشکيل جلسه مشترک نمايندگان مجلس با وزير آموزش‌وپرورش شد که در نهايت خروجي جلسه مذکور اين بود که استان‌ها در صورت داشتن شرايط لازم با دانش‌آموزاني که تاکنون ثبت‌نام نکرده‌اند براي رفتن به رشته دلخواه خود همکاري لازم را داشته باشند.

از سوي ديگر اعتراضات مردم منجر به آن شد تا قاضي ناصر سراج رئيس سازمان بازرسي دستور بررسي ويژه موضوع هدايت تحصيلي در اين سازمان را صادر کند.

براي بررسي جزييات بيشتر هدايت تحصيلي و انتخاب رشته دانش‌آموزان و دلايل ايجاد اعتراض از سوي دانش‌آموزان با عباس فرجي کارشناس مشاوره در آموزش‌وپرورش به گفت‌وگو نشستيم.

عباس فرجي در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعي خبرگزاري تسنيم درخصوص هدايت تحصيلي دانش‌آموزان پايه نهم اظهار کرد:‌ وقتي اولين زمزمه‌هاي هدايت تحصيلي به شيوه نوين به گوش مي‌رسيد شايد کمتر فردي باور مي‌کرد اين موضوع يکي از چالش برانگيزترين مباحث آموزش و پرورش شود شايد هم کمتر فردي تصور مي‌کرد که تکان دادن يک سيستم آموزشي اين همه دردسرساز شود.

وي افزود: شخصاً اگر بخواهم منصافه به نقد فرآيند هدايت تحصيلي بپردازم بايد بگويم اين اتفاق را مثبت ارزيابي مي‌کنم اما مهمترين علتي که موجب شد اکنون نتوانيم براي هدايت تحصيلي يک صداي واحد از مسئولان آموزش و پرورش بشنويم عدم کارشناسي لازم و تخصيص زمان کافي براي آزمودن طرح بود  چرا که اگر اين طرح در نمونه‌هاي کوچک مورد آزمايش قرار مي‌گرفت بي شک بخش زيادي از اين مشکلات در آن نمايان مي‌شد ولي تأخير طولاني آموزش و پرورش موجب شد که همه چيز در وقت اضافه روي ميز بيايد و اکنون همه را گرفتار خود ساخته است.

** تراکم دانش‌آموزان در رشته تجربي دردسر بزرگ سال‌هاي آينده

اين کارشناس مشاوره در آموزش وپرورش گفت:‌ اگرچه آموزش و پرورش از شيوه هدايت تحصيلي نوين خود عقب نشست و پذيرفت که هيچ اجباري در هدايت دانش آموزان وجود ندارد اما چالشي که اين روزها سر زبان‌هاست تراکم بيش از اندازه در رشته تجربي است تراکمي که اگر به خوبي مديريت نشود مي‌تواند درد سر بزرگي براي دانش‌آموزان در سال‌هاي آتي باشد.

فرجي گفت:‌ طبق آخرين آماري که مسئولان برخي استان‌ها ارائه کرده‌اند در استان‌هاي فارس، اردبيل و سمنان دانش‌آموزان بيشترين تقاضا رادر ورود به رشته تجربي داشته‌اند و البته با اندکي تحقيق متوجه خواهيم شد که ساير استان‌ها و به تبع آن کل کشور هم از اين قاعده مستثنا نيست يعني به طور ناگهاني رشته تجربي با استقبال زيادي مواجه شده است.

** چرا و چگونه اين همه رشته تجربي مورد استقبال قرار گرفت؟

وي ادامه داد: اما چرا وچگونه اين همه رشته تجربي مورد استقبال قرار گرفت؟ رشته‌اي که تا چندي پيش جزء رشته‌هايي بود که عمدتاً دانش آموزان دختر به آن علاقه نشان مي‌دادند ولي اکنون هم پسران و هم دختران به آن تمايل زيادي نشان مي‌دهند.فرضيات زيادي مطرح است، فرضياتي که هر کدام دلايل خاص خود را دارند مثلاً يکي از فرضيات تاکيد بر آن دارد که شغل پزشکي في نفسه جذاب است و اغلب دانش‌آموزاني که به رشته تجربي مي‌روند خود را با روپوش سفيد يا در اتاق عمل مي‌بينند.

اين کارشناس مشاوره در آموزش‌وپرورش افزود: فرضيه دومي که مي‌توان متصور شد پول است که با توجه به شرايط اقتصادي موجب شده که دانش آموزان و اولياء پولسازي اين رشته برايشان هدف قرار گرفته شود لذا به سمت رشته تجربي مي‌روند

اما آيا دانشگاه‌ها اين همه ظرفيت پذيرش دانشجو در رشته پزشکي را دارند؟ و آيا با فرض بر اينکه اين همه دانش‌آموز به رشته پزشکي بروند جامعه به اين همه پزشک نياز خواهد داشت ؟

وي با اشاره به اينکه آخرين اخبار هدايت تحصيلي از وخيم شدن اوضاع خبر مي‌دهد به گونه‌اي که تمايل و گرايش به رشته تجربي نه تنها کمتر نشده بلکه بيشتر هم شده است، گفت: با نگاهي مختصر متوجه مي‌شويم که سياست‌هاي اشتباه در آموزش و پرورش چه در سنوات گذشته و چه در حال حاضر اوضاع را روز به روز بدتر کرده است به گونه‌اي اگر به همين منوال ادامه پيدا کند ساير رشته‌ها با صندلي خالي مواجه خواهند شد.

** تورم دانش‌آموز در رشته تجربي

فرجي بيان کرد:‌ به طور مثال اگر به آماري که علي افشاني مديرکل آموزش متوسطه نظري وزارت آموزش و پرورش ارائه مي‌کند نگاهي بياندازيم متوجه خواهيم شد که ميزان گرايش دانش‌آموزان دختر به رشته رياضي 50 درصد کمتر از پسران است، ولي در رشته تجربي اين دختران هستند که با گرايش 51 درصدي به اين رشته گوي سبقت را از پسران ربوده‌اند و نوعي رکورد ثبت کرده‌اند. جمع آمارهاي مربوط به اين دو جنس نيز وضعي مشابه را نشان مي‌دهد و از آن مي‌شود به خوبي تورم دانش‌آموز در رشته تجربي را درک کرد. طبق اين آمار 25.9 درصد دانش‌آموزان پايه‌هاي دوم و سوم متوسطه نظري در رشته رياضي، 45 درصد در رشته تجربي و 28.4 درصد در رشته انساني تحصيل مي‌کنند که در آن باز هم رشته تجربي در صدر رشته‌هاي پرطرفدار قرار مي‌گيرد به گونه اي تقريباً دو برابر رشته رياضي و انساني دانش آموز وارد رشته تجربي شده است.

اين کارشناس مشاوره در آموزش وپرورش ادامه داد: گرچه وزارت آموزش و پرورش در تلاش است با ايجاد توازن در رشته‌ها اين مشکل را رفع کند اما براي ايجاد چنين توازني نيازمنديم که از رشته تجربي به رشته رياضي يا انساني دانش‌آموز جابجا کنيم و خود اين موضوع نيز البته دردسرهاي خاص خود را به همراه خواهد داشت چرا که تا چندي پيش در شهر تهران حتي زمزمه‌هايي به گوش مي رسيد که آموزش و پرورش قصد دارد فقط در دبيرستان‌هاي فرهنگ دانش آموز رشته انساني جذب کند که با فشار افکار عمومي و مجلس اين طرح ملغي شد. با اين اوصاف فکر مي‌کنم آموزش و پرورش برنامه مشخصي در دستور کار ندارد با صحبت‌هايي که از مسئولان مي‌شنويم آنچه محرز است عدم توازن در رشته‌هاي تحصيلي در دبيرستان‌هاست ولي آنچه که از مسئولان انتظار مي‌رود ايجاد تعادل در رشته‌هاست.

** مقصر کيست؟

فرجي اظهار کرد: پرسش مهم اين است که چه فردي مسبب اين عدم توازن شده است؟ آيا واقعاً اولياء و دانش آموزان قدرت بر هم زدن توازن رشته‌اي را داشته‌اند؟ بنده اين فرض را بسيار کمرنگ مي‌بينم ولي بي‌تأثير نمي‌دانم. از اين جهت مي‌گويم کمرنگ است چرا که هدايت دانش‌آموزان و برگه‌هاي آنها هميشه توسط آموزش و پرورش تنظيم و در اختيار اولياء و دانش‌آموزان قرار داده شده است و دانش آموزان فقط در انتخاب گزينه‌ها مخير هستند نه بيشتريعني اگر اين برگه‌ها کارشناسي و انتخاب رشته بر اساس يک الگوي برنامه ريزي شده طراحي مي‌شد چه بسان هم‌اکنون درگير چنين دردسرهايي نمي‌شديم.

وي گفت: بدين طريق مي‌شود سر چشمه اصلي اشکال را در خود آموزش و پرورش يافت. شايد مسئولان فعلي آموزش‌وپرورش بخواهند تقصير را به گردن همکاران قديمي خود بياندازند اما شواهد نشان از آن دارد که مسئولان فعلي نيز نتوانسته‌اند جلوي عدم توازن رشته‌اي را بگيرند و دردسرهاي جديدي نيز ايجاد کرده‌اند.

** حال رشته‌هاي فني‌وحرفه‌اي خوب نيست

اين کارشناس مشاوره در آموزش‌وپرورش بيان کرد:‌ در سال جاري تبليغات وسيعي براي نرفتن دانش‌آموزان به رشته رياضي صورت گرفت و بر عکس از طرفي تبليغ گسترده‌اي براي هدايت به رشته فني‌وحرفه اي صورت پذيرفت اما در عمل دانش آموزان بخاطر تبليغات منفي از ترس به سمت رشته رياضي نرفتند و به سمت رشته تجربي گرايش نشان دادند چون وضعيت فني و حرفه‌اي‌ها را مناسب نمي‌ديدند اين را بنده نمي‌گويم اکثر مديران دبيرستان‌ها اوضاع رشته‌هاي فني‌وحرفه‌اي را خوش نمي‌دانند لذا در چنين بستري طبيعي است که دانش‌آموز بين بد و بدتر بد را انتخاب کند يعني تجربي گزينه‌اي است که برخي از دانش آموزان از روي ناچاري انتخاب کرده‌اند وگرنه اولويت اولشان چيز ديگري مي‌بود.

** ايرادات تست‌هاي استعداد و رغبت

فرجي ادامه داد:‌ اما اينکه من يا شما بدانيم که تجربي اتفاقاً بدترين گزينه است امري ديگري است منظور اين است که بايد اين را به دانش‌آموزان هم انتقال مي‌داديم که متاسفانه آموزش و پرورش نتوانست اين کار را انجام دهد. مهمترين فاکتوري که مسئولان آموزش و پرورش در انتخاب رشته دانش‌آموزي در سال جاري به آن استناد مي‌کنند اين است که از دانش‌آموزان تست‌هاي استعداد و رغبت گرفته شده است البته امري که در گذشته هم رايج بوده و بر اساس هوش عمومي و علائق دانش‌آموزان آنها را هدايت مي‌کردند اما اکنون در اين تست‌ها تغييراتي ايجاد شده است و به گواه آموزش و پرورش دقيق‌تر دانش‌آموزان ارزيابي مي‌شوند ولي داستان از اين قرار است که خود اين تست‌ها محل اشکال زيادي است.

وي گفت:‌ يکي از آزمون‌هاي تشخيصي که در پايه نهم از دانش‌آموزان گرفته مي‌شود تست استعداد تحصيلي است اين تست 11 خرده آزمون دارد که شامل معني واژه، استدلال کلامي، کفايت اطلاعات، مباني رياضي، استدلال عددي، استدلال انتزاعي، استنباط منطقي، تجسم فضايي، چرخش شکل، ترکيب قطعات و استدلال مکانيکي است يکي از مهمترين ايرادهايي که به اين آزمون مي‌توان گرفت زمان 130 دقيقه‌اي آن است دانش‌آموزان غالباً در اين سن تجربه کافي براي چنين آزمون سنگيني را ندارند اما همين آزمون ملاک مهمي براي تعيين رشته دانش آموز بوده آزموني که 15 درصد از نمره هدايت تحصيلي در آن نهفته است.

اين کارشناس مشاوره در آموزش‌وپرورش بيان کرد:‌ دومين ايرادي که به اين تست گرفته مي‌شود اين است که هيچ خرده آزموني از يازده خرده آزمون، استعداد دانش‌آموز براي ورودبه رشته‌هاي تجربي را محک نمي‌زند لذا مي‌شود اينگونه استناد کرد که اين تست اساساً نمي‌تواند ملاک انتخاب دانش آموز براي رشته تجربي باشد ولي اين اتفاق در حال رخ دادن است و تصادفاً آموزش و پرورش به آن افتخار هم مي‌کند.

فرجي ادامه داد:‌ سومين و مهم‌ترين ايراد اين آزمون اين است که ملاک ارزيابي تست براي تعيين رشته نمره عمومي و معدل کل استعداد دانش‌آموز است. لذا سوال مهم اين است که اگر قرار است بر اساس نمره عمومي استعداد دانش‌آموز ارزيابي شود پس چرا ما آزمون ريون را که سال‌ها مورد اجرا قرار مي گرفت کنار گذاشتيم؟ مگر آنکه فرض بگيريم آموزش و پرورش مي‌خواسته هدفمندتر تعيين رشته کند که در عمل اينگونه به نظر نمي‌آيد.

** چرا هدايت تحصيلي منجر به رونق مدارس غيردولتي مي‌شود؟

وي گفت:‌ هم‌اکنون به دليل ضعف عملکرد مسئولان در بحث هدايت تحصيلي شاهد گمانه زني‌هاي زيادي هستيم از جمله اينکه اين طرح مي‌تواند باعث رونق مدارس غيردولتي شود چرا که دانش‌آموزان وقتي با کمبود ظرفيت مواجه شوند ناگزير هستند به سمت مدارس غيردولتي بروند يعني اينگونه متصور مي‌شود که آموزش و پرورش با اجراي اين طرح راه را براي اين مدارس باز مي‌کند.

اين کارشناس مشاوره در آموزش وپرورش عنوان کرد:‌ البته اين فرض زياد دور از ذهن نيست و ايرادي هم براي اين موضوع نمي‌توان گرفت چرا که آموزش و پرورش بايد قسمتي از بار خود را به دوش بخش خصوصي بيندازد ولي وقتي شما خوب نمي‌توانيد طرح خود را ارائه کنيد شائبه به وجود مي‌آيد و اين کار را سخت مي‌کند چون مردم تصور مي‌کنند شما داريد آنها را به زور به سمت غيردولتي‌ها هدايت مي‌کنيد.

فرجي بيان کرد: در جمع بندي حرف‌هايم بايد بگويم بهترين طرح ها نيز وقتي به اين شکل بخواهد اجرايي شود با شکست مواجه مي‌شود.

تسنيم